دسترسی سریع

مروری بر چند مسجد تازه ساخته شده در تهران

گروه نماد » مقالات » مروری بر چند مسجد تازه ساخته شده در تهران

مقدمه

مسجد به عنوان یکی از مهم ترین شاخص های شهری در همه دورانهای شهرسازی اسلامی مورد توجه مردم و حکومتها بوده است .مساجد بر چهره شهر اثر می گذارند و به عنوان یک نشانه در شهر اسلامی جایگاه ویژه ای دارد .

از طرف دیگر محلات که باز از عناصر مهم شهرهای ما هستند در مهم ترین جای خود یعنی مرکز محله یک مسجد ررا جای می دهند .این مسجد به همراه سایر کاربربهای محله ای هسته مرکزی محله را شکل می دهد .

در طول تاریخ از اولین مساجد ساخته شده در ایران مانند مسجد جامع فهرج (شکل یک)

ومساجد کوچک و بزرگ در شیوه های متوالی معماری ایران ،ما شاهد حضور توانمند هنرمندان و معماران ایرانی برای شکل گیری مساجد بوده ایم ،مسجد زیبای جامع کبیر یزد به عنوان شاهکاری از این هنر نمایی به شمار می اید .(شکل شماره 2)

در دوره صفویه نیز مسجد شیخ لطف الله و بعد از آن مسجد آقا بزرگ در دوره قاجاریه از مصادیق این روند تکاملی هستند .

در دوره پهلوی اول و دوم نیز علی رغم ورود مدرنیسم به ایران و تاثیر در معماری ایرانی ما باز شاهد ساخت مساجد زیبایی بودیم ،به عنوان مثال مسجد دانشگاه تهران (شکل شماره 3)

پس از پیروزی انقلاب اسلامی انتظار می رفت با اسلامی شدن کشور تحول شگرفی در ساخت مساجد صورت پذیرد که این مهم به دلایل متعدد صورت نگرفت و بسیاری مساجد با معماری معمولی، التقاطی ، ناشیانه ،بدون حضور معمار با تجربه و با کیفیت پایین ساخته شدند وارگانهای نظارتی در مقابل آنها سکوت کردند .(شکل شماره 4)

هرچند مساجد زیبایی نیز در این مقطع شکل گرفتند مانند مسجد جامع شهرک غرب (شکل شماره 5) و یا مسجد الغدیر و چند نمونه دیگر ،اما شهر دارای مساجد فراوان زیبا و در خور تحسین نشد ،برای ارتقا کیفیت مساجد دو راه حل وجود داشت یکی کنترل شدید ساخت و ساز مساجد مردمی و نظارت دقیق و موثر دوم ساخت مساجد توسط ارگانهای حکومتی

راه حل اول به دلیل کند کردن فعالیتهای مذهبی مردم و فشار برای افزایش هزینه های ساخت مساجد انتخاب نشد و یا اگر انجام شد خیلی موثر نبود ،اما را ه حل دوم پیگیری شد و برای ارتقا کیفیت مساجد شهری چند نمونه توسط ارگانهای حکومتی ساخته شد .این مقاله مروری دارد بر چند نمونه از این مساجد.

مروری بر چند مسجد تازه ساخته شده در تهران

مساجد مورد بحث در مناطق مختلف شهر تهران در سالهای اخیرساخته شده اند ولی در مقیاس مسجد حکومتی دوره های قبلی نیستند در واقع می توان گفت این مساجد در حد همان مساجد محله ای هستند که در طول تاریخ توسط مردم ساخته می شدند .

این مساجد دارای عناصر تعریف شده مسجد بوده و ار معماری نسبتا قابل قبولی برخوردار هستند هر چند می توانستند از هنر و تجربه قرنها معماری ایرانی بیشتر بهره برده و تناسبات زیبا تری را پیدا کنند. در ادامه به معرفی چند نمونه از این مساجد می پرداخته می شود :

مسجد پیامبر اعظم

این مسجد درمنطقه دو شهرداری قرار دارد ،در محدوده شمالی سعادت آباد وجنب مجموعه شهروند وتجاری های اطراف آن ساخته شده است .

این مجموعه در کنار پارک پرواز و یک مرکز تجاری دیگر به عنوان مرکز محله عمل کرده ونیاز به مسجد برای تکمیل این مرکز محله بسیار وجود داشت ،با ساخت مسجد فضایی برای فعالیتهای مذهبی ایجاد گردید که می تواند کم کم فعالیت خود را گسترش داده و افرا بیشتری را جذب نماید.

این جاذبه به دو عمل برمی گردد ، اول عامل مکانی که به خصوصیات فضا و مکان به اصطلاح ظرف فعالیت مربوط می شود ، دومین عامل نحوه مدیریت و ساماندهی فعالیتهای مذهبی و فرهنگی مرتبط است که در جذب افراد بسیار تاثیر گذار است. (شکل شماره 6)

محل قرار گیری مسجد پیامبر اعظم از لحاظ دسترسی ، دید افراد عبوری و موقیت مرکزی به لحاظ هندسی در بافت اطراف خود مناسب بوده و فاکتور های لازم را دارا می باشد .

نمای مسجد : مسجد با جایگیری مناسب در کنار پارکینگ و محوطه باز شهروند دارای دید بسیار مناسبی است و گنبد ، مناره ها و نمای جانبی آن کاملا در معرض دید مردم قرار دارد و تاثیرات بصری لازم را دارا می باشد .

طراحی ورودی و سردر مناسب مسجد ،پذیرای نماز گزاران است و به لحاظ معماری دارای تناسبات مناسب شهری بوده و با کل مسجد هماهنگ است .

از نقاط ضعف نمای ورودی می توان به کامل نبودن قوس سردر (هندسه آن با هیچ یک از قوسهای شناخته شده هماهنگ نیست) (شکل شماره 7)

عدم طراحی مناره به عنوان یک عنصر مجزا و سمبلیک است ،همانطور که در تحلیل جایگیری مساجد در شهر آمده است می تواند به نمای مسجد کمک کند.

البته تابلوی مسسجد نیز می توانست از جنس کاشی بوده و تناسبات مناسب تری نسبت نما داشته باشد.

عقب نشینی ورودی اصلی در معماری ایرانی توصیه شده است

گنبد : قرار گیری گنبد و اندازه آن سبب شده که فقط از نمای دور و پشت ساختمان دیده شود ولی فرم آن برای یک مسجد امروزی که فقط مفهوم فضای گنبد و گنبد خانه را حفظ کرده و در بند تقلید صرف از گنبد های قدیمی نبوده است ، قابل قبول می باشد .

فرم قطاعی از یک دایره برای مساجد امروزی به سبک پست مدرن مناسب است .

تاثیر گذاری بر منطقه : مسجد با توجه به محل قرار گیری و مجاورت با پارک فرا منطقه ای علاوه بر تاثیر گذاری بر محله ،می تواند نمازگزاران فرا منطقه ای را نیز جذب نماید.

کیفیت ساخت مسجد می تواند در بالا بردن کیفیت مساجد در منطقه موثر باشد .

فرم خاص مناره ها در تغییر دیدگاه مردم نسبت به فرم های قدیمی و تقلید ناقص و زشت از آنها با مناره های کوتاه و طلایی و کیفیت پایین مصالح ،تاثیر گذار باشد .

مسجد باقر العلوم

مسجد باقرالعلوم در منطقه دو شهرداری تهران قرار گرفته است و محدوده غرب سعادت آباد را در حوزه نفوذ خود دارد .

این محدوده که از غرب و شمال به اتوبان یادگار امام و از جنوب به بزرگراه نیایش ، از شرق به بلوار فرحزادی محدود می شود دارای یک محله آپارتمانی کم تراکم ،چند مجموعه با تراکم بالای مسکونی و یک مجموعه دانشگاهی با حوزه نفوذ شهر تهران است .

یک مرکز خدماتی (میدان تره بار) در محدوده شرقی آن قرار دارد . (شکل شماره 8)

برای شکل دادن یک مرکز محله برای رفع نیازهای محله به دور از هیاهوی مراکز منطقه ای مجاور ، اقدام به ساخت مسجد در مرکزیت این بافت محله ای کرده تا با شکل گیری سایر خرده فروشیها در کنار مسجد این مرکز محله تکمیل گردد .

طراحی و اجرای خوب کاشیکاری با تناسبات مناسب ورودی بر زیبایی این مسجد افزوده است ،عقب نشینی ورودی و ایجاد فضای پیش ورودی از محاسن آن است . مطابق روشهای معماری سنتی

نام مسجد نیز بسیار زیبا با کاشیکاری حک شده است .

مسجد المهدی

موقعیت مکانی : انتهای خیابان محمد خانی ،ضلع شمالی شرقی پارک المهدی – منطقه 9

این مسجد در جنوب شرقی میدان آزادی است و از این میدان دیده می شود ولی دسترسی مستقیم ندارد و بیشتر در مقیاس محله ای کارکرد دارد. (شکل شماره 9)

ساختمان مسجد برای تامین مخارج جاری از کاربری های تجاری مانند رستوران استفاده شده است وفضاهای دیگری مانند سالن اجتماعات ،مرکز بسیج ،کتابخانه در ساختمان گنجانده شده است .

مجاورت یک مرکز فرهنگی با مسجد به افزایش کارایی فرهنگی مسجد افزوده است .

یک وید مرکزی در ساختمان مسجد طراحی شده است در زیر عکس آن دیده می شود ،اینگونه فضاها نوعی جدید از همان حیاطهای مرکزی است که سرپوشیده شده و امکان تجمع مردم را در همه فصول فراهم می آورد.

استفاده از تزیینات وکاشیکاری به این فضا روحیه اسلامی را القا نموده است.

گنبد : گنبد این مسجد از لحاظ هندسی دارای قوسی ساده است که برشی از کره می باشد و مطابق گنبدهای سنتی نیست . (شکل شماره 10)

پوشش گنبد از کاشی استفاده شده و رنگ آبی آن یاد آور گنبدهای قدیمی است.

مسجد پیامبر اعظم

مسجد در مقیاس محله ای کار می کند و به دلیل برشی که بزرگراه حکیم و ستاری ایجاد کرده اند ارتباط این منطقه با سایر مناطق قطع شده است و مسجد به عنوان مرکز فرهنگی و مذهبی نقش خود را ایفا می کند و کمبود این محدوده را جبران نموده است. (شکل شماره 11)

این مسجد نیز با توجه به حضوری که در کنار اتوبان دارد و غیر از نمازگزاران و مراجعین مستقیم ،توسط هزاران نفر در روز دیده می شود می بایست دارای نمای مناسبتری بوده و با دقت بیشتری برای یک نشانه شهری طراحی می گردید.

جمع بندی

این مساجد با هداف متفاوتی ساخته شده اند که تا حدودی به این اهداف حاصل شده است برای مشخص تر شدن موضوع به بیان این اهداف پرداخته و سپس پیشنهادای برای هرچه بهتر شدن این حرکت مثبت و تاثیر گذار ارایه میگردد

هدف اول: ایجاد مساجد مطابق با ضوابط معماری اسلامی

این هدف تا حدود زیادی تامین گردیده است، برای افزایش این در صد بایداز متخصصین بیشتری کمک خواست، پیشنهاد می گردد، با برگزاری مسابقه همه علاقه مندان را در این طرح ها به مشارکت دعوت نمایید، این عمل علاوه بر استفاده از همه استعدادهای جامعه میزان حصول به هدف را نیز بیشتر کرده و افراد بیشتری از فعالیت در این زمینه آگاه شده و حتی می توان از طریق یک سایت نظر سنجی عمومی مردم را نیز نسبت به طرح های ارائه شده کسب و در نتیجه لحاظ نمود. با این روش سلیقه های مردمی و دیدگاه مردم نسبت به چگونگی ساخت مساجد امروزی نیز مشخص می شود.

هدف دوم: نزدیک شدن به استاندارد سرانه فضاهای مذهبی مطابق طرح جامع

این هدف با توجه به بودجه در نظر گرفته شده و تعداد مساجد به گفته مسئولان مربوطه هنوز کاملا محقق نشده است، برای این منظور شاید بهتر باشد که زمینه را برای مشارکت مردم فراهم کرد و بعد از مشارکت مردم اعم از وقف زمین، تامین بخشی از مخارج ساخت و غیره شهرداری شروع به تهیه طرح و تامین بقیه مخارج نماید در این صورت حتی این بودجه می تواند تعداد بیشتری مسجد را پوشش دهد.

هدف سوم: جا نمایی مناسب مسا جد در شهر

مسجد به دلیل موقعیت خاصی که دارد بعد از تخصیص کاربری مسجد به یک زمین امکان تغییر کاربری آن شرعا وجود ندارد، لذا در مورد مساجدی که قبلا در شهر مکانیابی شده نمی توان تغییری حاصل کرد، صرفا مساجد جدید را می توان در محل های مناسب ایجاد نمود که آن هم، هزینه خاص خود را دارد، مراکز محله ای و مناسب معمولا قیمت بسیار بالایی دارند، مگر آنکه در طرح تفضیلی از ابتدا این زمین ها مشخص شده باشد ، که این موضوع نیز در طرح تفضیلی جدید امکان ندارد زیرا در این طرح ساخت های کاربریها در مناطق مختلف پیش بینی شده ولی جای آن مشخص نیست و به مرور می بایست شهرداری نسبت به مشخص تر شدن آن اقدام نماید، کاربریهای مانند تجاری به دلیل در خواست بیش از نیاز و تمایل مردم به تغییر کاربری به تجاری به سرعت تامین می شود ولی کاربریهای خاص مانند مدارس ، مساجد و بیمارستانها احتیاج به سرمایه گذاری دولت دارد، تا مکان های مناسب برای آنها در شهر پیش بینی شود.

حصول به اهداف حوزه فرهنگی اجتماعی در ساخت مساجد

همان طور که گفتیم این حوزه به دلیل نیاز به جذب مشارکت مردمی می بایست مردم را به مساجد فراخواند و این مهم جز با مشارکت مردم در ساخت مسجد در مراحل اولیه امکان ندارد .

پیشنهاد می گردد که مردم از ابتدا در ساخت مسجد مشارکت نمایند.

دراین روش بااطلاع رسانی مردم در انتخاب طرح برتر مسابقه مسجد مشارکت می نمایند و بعد با ارایه کمکهای مردمی در ساخت مسجد شریک می شوند در این صورت بخشی از هزینه ها توسط مردم تامین می شود و شهرداری که هزینه کل مسجد را پیش بینی کرده است با هزینه اضافی می تواند به پروژه های دیگر کمک کند یا تعداد آنها را افزایش دهد.

پیشنهادات

شهرداری تهران در اقدام برای ساخت مساجد گامی موثر در جهت ایجاد مساجد مناسب و اصولی در سطح تهران برداشته است این اقدام می تواند ادامه یابد و با پیشنهادات زیر بطور کاملتر و تاثیر گذارتری در سطح جامعه گسترش میابد.

پیشنهادات را می توان در قالب سه سطح معماری ،اجتماعی و مدیریتی زیر خلاصه نمود:

پیشنهادات معماری

برگزاری مسابقه بین معماران و شرکتهای مشاور
استفاده بیشتر از تزیینات معماری اسلامی
توزیع مساجد در مناطق شهری و ساخت مساجد منطقه ای
ترکیب مساجد با سایر مجموعه های شهری
ساخت مساجد ماندگار و با عظمت که یادگار دوره جمهوری اسلامی باشد
پیشنهادات مدیریتی :
گذاشتن ضابطه و نظارت می تواند تعداد بیشتری مسجد را تحت نفوذ قرار دهد.
در ساخت مساجد بهتر است مردم را مشارکت داد
در مساجد نیمه کاره بطور موقت مراسم مذهبی برگزار شود ،مثلا در حیاط چادری برپا شود و برای جذب مردم در محرم روضه برگزار شود.